Parę dni temu po długiej i ciężkiej chorobie w wieku 77 lat odeszła Rachel Pollack. Właśnie wtedy dowiedziałam się, że ktoś taki istniał. Widząc smutek osób i z kręgów fantastycznych, i queerowych, pośpieszyłam doczytać – i odkryłam niesamowitą postać. Skoro ja jej nie znałam, to może wy też – chodźcie się więc dowiedzieć, kim była.
Rachel Pollack urodziła się w 1945 roku w Nowym Jorku. Była Żydówką i znawczynią żydowskiego mistycyzmu, co znajdowało odbicie w jej życiu, twórczości i zainteresowaniach. Była filolożką, nauczycielką i akademiczką. Była także osobą transpłciową, jedną z pierwszych i najbardziej znanych wyoutowanych pisarek, queerową aktywistką i bardzo cenioną teoretyczką i praktyczką współczesnego tarota. Swoim życiem i twórczością odmieniła świat dla wielu osób, o czym jasno świadczą pełne czułości wypowiedzi krążące po internecie.
Napiszę parę słów o trzech polach, na których zasłynęła: fantastyki i komiksu, transaktywizmu i tarota.
Rachel Pollack: pisarka
Zadebiutowała w 1971 roku opowiadaniem Pandora’s Bust opublikowanym w brytyjskim magazynie „New Worlds”, redagowanym przez Michaela Moorcocka. Przez następne dwie dekady wypuszczała kolejne opowiadania, w 1980 zaś ukazała się jej debiutancka powieść Golden Vanity: space opera o kosmitach szukających na Ziemi uciekinierki. W 1987 ukazała się druga powieść Alqua Dreams – również science fiction, z akcją rozgrywającą się na dalekiej planecie, z mocnym wątkiem platońsko-metafizycznym. Jej trzecia powieść była przełomowa – opublikowane w 1988 roku Unquenchable Fire zdobyło jej nagrodę Arthura C. Clarke’a; opowiada o bohaterce wbrew swojej woli, odpowiedniku Matki Boskiej w swoim świecie, mającej urodzić osobę, która wszystko odmieni. W tym samym uniwersum alternatywnej magicznej Ameryki rozgrywa się akcja Temporary Agency (1994) nagrodzone Nebulą. Dwa lata później ukazała się jedyna powieść Rachel Pollack, którą możemy przeczytać w języku polskim: Godmother Night zostało u nas wydane w roku 2000 pod tytułem Matka chrzestna noc (w przekładzie Tatiany Grzegorzewskiej i Piotra Grzegorzewskiego). Ta nagrodzona World Fantasy Award i nagrodą Lambda powieść opowiada o dwóch kobietach, które służą Śmierci – ekstrawagancko ubranej staruszce, zawsze otoczonej przez pięć motocyklistek. Ostatnią książką Pollack jest opublikowany w 2019 roku zbiór różnorodnych tekstów The Beatrix Gates. Na uwagę zasługuje też A Secret Woman, pierwszy tom niezrealizowanego cyklu o transpłciowej detektywce.
Tym jednak, czym Rachel Pollack zasłynęła najbardziej – przynajmniej w fantastyce – był jej niedługi, ale przełomowy romans ze światem komiksu. Współpracowała z DC, pisząc w latach 1993–95 serię Doom Patrol, którą przejęła od Granta Morrisona (jej autorstwa są zeszyty 64–87), a później także New Gods (1995–96) i Time Breakers (1997). Włączyła do komiksów tematy wcześniej rzadko spotykane, jak identyfikacja płciowa, transpłciowość czy menstruacja, część osób czytających szokując, a części dając coś, czego nie widziały w komiksie nigdy wcześniej: reprezentację. Wprowadziła do wielkiego komiksowego świata pierwszą transpłciową superbohaterkę – Coagulę (Kate Godwin) – pracownicę seksualną i programistkę (nawiązanie do dwóch najczęstszych profesji transpłciowych kobiet w latach 80.) obdarzoną alchemicznymi mocami. Więcej o niej możecie przeczytać tutaj: KLIK. DC później nieco się odcięło od tej epoki, nie sięgając już do jej innowacji, ale w tym roku ma się ukazać wznowienie tych zeszytów w jednym tomie, co może oznaczać ich mały renesans. Pollack wróciła do komiksu w ostatnich latach swojego życia, między innymi współpracując z niebinarną osobą artystyczną Maią Kobabe (znaną z komiksu Gender queer) przy Werekat wchodzącym w skład komiksowej antologii Theater of Terror!: Revenge of the Queers.
Sama Rachel Pollack za sedno swojej twórczości uznała „akceptowanie dziwności i magii nawet wtedy, gdy nie gwarantują one sukcesu ani szczęścia”, a także „ideę zaufania sobie, zaufania tajemnicy i zaufania opowieści”. Była jedną z tych autorek, które nie wyjaśniają wszystkiego i pozostawiają wiele swobody osobom czytającym.
Jeśli chcecie dowiedzieć się więcej, zachęcam do lektury tego obszernego wywiadu: KLIK.
Rachel Pollack: tarocistka
Największą sławę zdobyła jako ekspertka od tarota – wywarła ogromny wpływ na współczesne podejście do tej sztuki i sposób interpretowania poszczególnych kart i symboli. Zbudowała sporą część fundamentu tego, że dziś tarota używa się nie tylko do wróżenia, ale też do pracy z archetypami, własnym wnętrzem, odnosi się go do psychologii i sięga po niego w kontekstach twórczych; traktuje się tarota jako punkt wyjścia do rozważań i narzędzie do otwierania się na idee i możliwości. Nie bała się także łączenia tarota i popkultury. Zaczęło się od analizy talii Salvadora Dalego w książce Salvador Dali’s Tarot. Następnie pracą 78 Degrees of Wisdom on Tarot Reading wywołała rewolucję, inspirując kolejne pokolenia osób zajmujących się tarotem; książka od kilkudziesięciu lat regularnie doczekuje się nowych wydań. Stworzyła także własną talię – Shining Woman Tarot (albo Shining Tribe Tarot) – współpracowała też z Dave’em McKeanem i Neilem Gaimanem przy tworzeniu Vertigo Tarot Deck oraz napisała towarzyszącą tej talii książkę. Jako konsultantka do spraw tarota przez wiele lat współpracowała z Neilem Gaimanem, uczestnicząc w powstawaniu Sandmana, Dobrego omenu i wielu innych jego tekstów. Napisała o tarocie kilkanaście książek.
Tarot i fantastyka łączyły się w życiu Rachel Pollack także w redagowanych przez nią antologiach, między innymi Tarot Tales (1989, wraz z Caitlin Matthews).
Rachel Pollack: aktywistka
Była wojowniczką o prawa osób transpłciowych. Napisała, że transpłciowość „to nie choroba – to pasja”. Dokonała coming outu w 1971 roku, gdy miała 26 lat. Dwa lata później przeprowadziła się do Holandii (gdzie mieszkała do 1990 roku) i tam dokonała tranzycji. Mówiła o tym otwarcie i publicznie, co w owym czasie było prawdziwie rewolucyjne: „Jedną z rzeczy, do której dążyłam przez lata, było sprawienie, by bycie trans, by bycie queer stało się postrzegane jako coś wspaniałego, świetne doświadczenie, którego większość ludzi nie ma, którego większość ludzi nie zna i nie rozumie. Uważam, że to bardzo cenne”.
Działała w brytyjskim Gay Liberation Front, dość radykalnej anarchistycznej organizacji – jednak nie na tyle radykalnej i anarchistycznej, aby jej członków nie szokowało aktywne uczestnictwo trans kobiet, które domagały się prawa do mówienia we własnym imieniu. Spotykała się w organizacji z narastającą wrogością i transfobią.
Wraz z Cheryl Schwartz napisała zbiór praktycznych porad o wychodzeniu z szafy – The Journey Out: A Guide for and About Lesbian, Gay and Bisexual Teens (1995).
Więcej o jej doświadczeniach związanych z transpłciowością i queerowością możecie przeczytać tutaj: KLIK.
Magiczny rok 1971
Rachel Pollack w wielu wywiadach wspominała o tym, że wszystkie najważniejsze rzeczy w jej życiu wydarzyły się w ciągu jednego roku: debiut literacki, „zostanie odnalezioną” przez tarota i coming out – najpierw przed sobą, potem przed żoną i innymi bliskimi – jako transpłciowa kobieta. Wydaje mi się, że ten fakt fantastycznie podsumowuje tę przedziwną, niesamowitą osobę.
(ona) kulturoznawczyni, redaktorka i tłumaczka, fanka fandomu. Lubi polską i niepolską fantastykę, szynszyle, psy, rośliny doniczkowe, kawę i sprawiedliwość społeczną.
