Z okazji Miesiąca Dumy Osób z Niepełnosprawnością chcieliśmy wam przedstawić wspaniałe postacie OzN. Postacie, które po prostu istnieją i których niepełnosprawność traktowana jest z szacunkiem. Która nie znika, gdy tylko stanie się dla twórcz niewygodna. W tym wpisie zbieramy facebookową serię postów przygotowaną dla was przez Ginny N. z pomocą redakcyjnych koleż.
Shirley Anne Bingham (Doctor Who)
Shirley to doradczyni naukowa UNIT, która pojawiła się w dwóch odcinkach rocznicowych Doctor Who. Shirley porusza się za pomocą wózka, tak samo jak wcielająca się w nią aktorka i aktywistka OzN, Ruth Madeley. Jej postać pełni ważną rolę w UNIT, a choć czasami musi zmierzyć się z trudnościami takimi jak schody, fabuła nie spycha jej w tych momentach do roli bezwładnej obserwatorki w tle. Gdzieś na pewno jest w końcu winda.
Shirley Anne Bingham ma podobno powrócić w spin-offie Doctor Who – The War Between the Land and the Sea. Czy to prawdziwa wiadomość, dopiero się przekonamy, ale z pewnością czekamy na więcej tej postaci – tak w potencjalnym spin-offie jak i w Doctor Who.
Ringo (Blue Eye Samurai)
Ringo to postać, pociesznego naiwnego młodego mężczyzny z wielkimi marzeniami. Ręce Ringo kończą się trochę poniżej łokci, ale dzięki różnym narzędziom, które w razie potrzeby do nich przywiązuje, Ringo radzi sobie całkiem nieźle. Choć w siedemnastowiecznej Japonii postrzegany jest jako wybryk natury, ktoś gorszy z powodu braku rąk i lekkiej niepełnosprawności intelektualnej, to nie powstrzymuje jego optymizmu. Narracja zaś nie stawia go w roli głupawego komicznego przerywnika. Ringo jest kontrapunktem dla nihilistycznej Mizu, głównej bohaterki animacji, ale też jest pełnokrwistą postacią – z marzeniami i celami, do których dąży.
Korra (Avatar: The Legend of Korra)
Korra to specyficzny przypadek niepełnosprawności. Chcieliśmy dać mu jednak także wybrzmieć. Można bowiem twierdzić, że Korra zaczyna i kończy serial jako postać pełnosprawna. Choć osobiście nie w pełni się z tym zgadzamy. O tym jednak za chwilę. Ta najbardziej oczywista niepełnosprawność Korry zaczyna się pod koniec trzeciego sezonu i w dużej mierze trwa pomiędzy nim a sezonem czwartym, w którym bohaterka dość szybko dochodzi do siebie. Zatruta przez Czerwony Lotus, Korra traci władzę w nogach. Przez trzy lata przechodzi rehabilitację, tak fizycznie jak i mentalnie. A na początku czwartego sezonu pozbywa się z ciała resztek trucizny, które doprowadziły ją do kryzysu mentalnego.
Mamy tu więc niepełnosprawność, która istniała przez pewien czas. To, że później Korra jest zdrowa, nie sprawia, że była pełnosprawna przez te trzy lata. Ale Korra to także awatar, która od zawsze nie potrafi władać jedną ze swoich mocy. Dopiero gdy zostają jej odebrane pozostałe trzy, magia powietrza się w niej odblokowuje. Jest w niej mentalna blokada, która nie przekłada się może na konkretną niepełnosprawność umysłową z realnego świata, ale która jest znajomym zmaganiem z własnym umysłem. I jeszcze, Korra jako pierwsza awatar, długo nie potrafi połączyć się ze swoimi poprzednimi wcieleniami, by po uzyskaniu tej mocy utracić ją na zawsze po ledwie kilku miesiącach. I tu ponownie, choć nie jest to umiejętność, która istnieje w rzeczywistym świecie, ani nawet, którą posiada ktokolwiek inn_ poza aktualną awatar, widzimy w tym wątku metaforyczne ujęcie niepełnosprawności. A choć Korra na koniec godzi się z tym, że utraciła pewne zdolności, to pozostają one właśnie utracone. Nie ma dla niej powrotu do bycia taką samą awatar jak jej poprzednie wcielenia.
Violet Evergarden (Violet Evergarden)
Violet to bohaterka anime, która straciła obie ręce w wyniku wojny, gdzie była wykorzystana jako narzędzie destrukcji. Violet była wychowywana bez bliskości, tak, by posłusznie wykonywać rozkazy i skutecznie zabijać. Późniejszy opiekun okazał jej empatię i próbował nauczyć ją decydowania o sobie. To stało się jej celem, wraz ze zrozumieniem kierujących nią emocji. Mamy tu więc połączenie niepełnosprawności fizycznej z reprezentacją autyzmu, w którym często niełatwo jest nazywać własne emocje. I choć autyzm sam w sobie nie jest niepełnosprawnością* także warto go tu odnotować.
Po wojnie Violet została odesłana do zakładu pocztowego, gdzie zaczęła pracę jako Auto Memories Doll, spisując listy klientów do ich bliskich. Praca ta jednocześnie służy jej jako terapia po traumie, jaką przeżyła, i pomaga zrozumieć własne emocje poprzez ich odzwierciedlenie w osobach, które napotyka na swojej drodze.
Violet używa protez rąk**. Ma trudności z utrzymaniem długopisu, ale sprawnie korzysta z maszyny do pisania. Zwykle nosi długie rękawiczki, które ukrywają jej maszynowe ręce. Kiedy je zdejmuje, spotyka się z przeróżnymi reakcjami innych osób: część z nich zadaje pytania, część okazuje szok, część nie wie jak się zachować. Często ludzie nie potrafią też zrozumieć jej zachowania, oceniają jej beznamiętny ton i brak ekspresyjnej twarzy. Violet spotyka też jednak osoby, które okazują jej życzliwość.
* Często jednak współwystępują z nim różne rodzaje niepełnosprawności.
** W prawdziwym świecie protezy rąk są raczej nieskuteczne. To bardziej ciężkie, nieprecyzyjne klamoty o funkcji estetycznej, niż praktyczne zastępstwo utraconych rąk. W fikcji zwykle spotykamy futurystyczne protezy rąk, które są w dużej mierze pomocne, jednak ta fikcja bardzo mocno odbiega od rzeczywistości.
Morris Gibbons (Doctor Who)
Kolejny doradca naukowy UNIT, który tym razem porusza się za pomocą dość nietypowej technologii dobrze się w jego wypadku spełniającej, czyli segwaya. W jego rolę wciela się nastoletni aktor, Lenny Rush. Rush cierpi na dysplazję kręgosłupowo-nasadową, wywołującą u niego niskorosłość. Morris pojawia się w odcinkach finałowych 1 sezonu (14 serii) Doctor Who, gdzie pracuje na równi z dorosłymi*, operując skomplikowaną technologią i informując o procentach zagrożenia, jakby się do tego urodził.
O Morrisie nie wiemy zbyt wiele i jako o postaci drugoplanowej wiedzieć nie musimy, ale miło byłoby zobaczyć choćby jak trafił do UNIT-u. Niemniej zdecydowanie warto docenić dalszą reprezentację OzN w serialu.
* Zatrudnianie nastolatków to coś co UNIT – organizacja zajmująca się największymi kosmicznymi zagrożeniami ludzkości – najwyraźniej bardzo lubi robić… Dlaczego? Trudno powiedzieć.
Geordi La Forge (Star Trek: The Next Generation)
Geordi to główny inżynier Enterprise-D w serialu Star Trek: Następne Pokolenie. Geordi urodził się niewidomy i od młodych lat używa cybernetycznej pomocy w postaci VISORa, noszonego tak, jak zwykle nosi się okulary, ale połączonego bezpośrednio z mózgiem. VISOR pozwala Geordiemu widzieć, ale nie w taki sam sposób, jak zwykły ludzki wzrok. Dzięki technologii Geordi może widzieć takie rzeczy jak spektrum elektromagnetyczne, fale radiowe, podczerwień, czy wykrywać temperaturę, ale nie zobaczy zachodu słońca tak samo, jak postrzega go osoba ze sprawnymi oczami. Nie jest to też magiczne rozwiązanie: używanie tego narzędzia przez długi czas powoduje bóle głowy. Jednak Geordi nie zdecydował się na używanie środków przeciwbólowych ani na zabieg chirurgiczny minimalizujący dyskomfort, bo pełen zakres augmentacji, który by wtedy utracił, był dla niego zbyt ważny, by z niego rezygnować. Usprawnienia bardzo pomagają mu w pracy inżyniera, ale wiedza i umiejętności Geordiego nie znikają, gdy VISOR spadnie mu z twarzy.
Kilkukrotnie Geordi spotykał się z przedstawicielami kultur, w których jego niepełnosprawność byłaby postrzegana jako tragedia, cierpienie, albo bycie niezdolnym do jakiejkolwiek użytecznej funkcji. Za każdym razem serial dawał nam jasno do zrozumienia, że takie podejście jest niewłaściwe.
Toph Beifong (Avatar: The Last Airbender)
Toph to niewidząca dziecięca wrestlerka i magini ziemi, na której drodze staje awatar Aang, zupełnie zmieniając jej losy. Toph wiedzie podwójne życie – jako córka bogatych i wpływowych rodziców odgrywa rolę naiwnej, delikatnej dziewczynki, której niepełnosprawność sprawia, że trzeba się nią cały czas opiekować. Tak właśnie widzą ją jej rodzice, których nic nie przekona, że jest inaczej. W rzeczywistości jednak Toph jest wybitną mistrzynią magii ziemi, która wygrywa zawody wrestlerskie bez najmniejszego problemu i to walcząc z silnymi, dorosłymi mężczyznami.
Toph jest marudna, ma silny charakter, z którym przyjazny i otwarty Aang i jego przyjaciele – Katara i Sokka nieraz się zderzają. Jest też jednak świetną nauczycielką (Aang uczy się od niej władania ziemią, gdy ta zgadza się z nim odejść po to, by go uczyć) i wynajduje nową odmianę władania ziemią – władanie metalem.
Amaya (The Dragon Prince)
Amaya to jedna z pobocznych postaci w animacji The Dragon Prince. Jest ciotką dwójki głównych bohaterów. To postać opiekuńcza, szlachetna i odważna, ale bywa też stanowcza i – jak to wojowniczka – brutalna. Jest generałą armii i świetną strateżką. Krótko mówiąc, Amaya jest zarazem niemożliwym do ruszenia obiektem i niepowstrzymaną siłą.
Amaya jest Głucha od urodzenia. Czyta z ruchu ust, ale korzysta także z pomocy tłumacza, sama zaś komunikuje się głównie przy pomocy języka migowego. Twórcy kreskówki zadbali o to, by wiernie oddać na ekranie ASL, czyli amerykański język migowy. W produkcji uczestniczyło dwoje tłumaczy, by upewnić się, że postać i język zostaną przedstawione autentycznie. Amaya jest odgrywana przez Głuchą aktorkę, Sheilę Ferguson. Postać ta stanowi także reprezentację osób queerowych i azjatyckich*, a kreskówka eksploruje jej związek z inną kobietą.
* Czy też azjatycko kodowanych, w Xadi – fantastycznej krainie, gdzie nie istnieje kontynent azjatycki.
Cass (Doctor Who)
Cass, grana przez Sophie Stone, pojawia się w dwuodcinkowej historii z Dwunastym Doktorem Under the Lake/Before the Flood. Cass jest Głucha i porozumiewa się za pomocą brytyjskiego języka migowego, a jej przyjaciel i podwładny, Lunn, dodatkowo pełni rolę tłumacza pomiędzy nią i pozostałą częścią załogi.
Cass jest druga stopniem na stacji wydobywczej pod tytułowym jeziorem. Jednak pomimo jej kompetencji, gdy umiera dowódca stacji, jego miejsce uzurpuje jej zdecydowanie mniej kompetentny podwładny – Richard. Dopiero po jego śmierci Cass zajmuje należne jej w całej tej sytuacji miejsce dowódczyni. Cass z drobną pomocą Doktora ratuje swoją załogę.
Echo (Echo)
Echo czyli Maya Lopez, grana przez Alquę Cox i – w scenach z dzieciństwa – jej kuzynkę, Darnell Besaw to tytułowa bohaterka serialu Marvela. Wywodząca się z rdzennych nacji Maya jest Głucha i porozumiewa się za pomocą amerykańskiego języka migowego. Nie ma także nogi, a choć w przeciągu serialu oczywiście dostaje super futurystyczną protezę, to jej niepełnosprawność ruchowa również stanowi istotny wątek w jej historii. Ojciec Echo był dowódcą Tracksuit Mafii, a gdy zginął, Maya przejęła jego rolę. Gdy jednak odkryła, że to jej przyszywany wuj, Wilson Fisk, zaplanował śmierć jej ojca, porzuciła mafię i wypowiedziała mu jednoosobową wojnę.
W serialu śledzimy powrót Mayi do rodzinnego miasta i realizację planu, w czym pomaga jej odkrycie leczącej mocy Echo, łączącej ją z jej przodkiniami – zaczynając od zmarłej lata temu w wypadku samochodowym matki.
Nog (Star Trek: Deep Space Nine)
Nog to jeden z mieszkańców tytułowej stacji kosmicznej w serialu Star Trek: Deep Space Nine. Jest bratankiem właściciela miejscowego baru, Quarka.
Nog postanowił osiągnąć większy osobisty sukces niż swój ojciec, i został pierwszym Ferengim w Gwiezdnej Flocie. Jest utalentowanym inżynierem, ale z racji toczącego się akurat konfliktu znalazł się wiele razy na terenie działań wojennych. Podczas jednej z takich operacji odniósł poważne rany, w wyniku których stracił nogę. Otrzymał pomoc medyczną i funkcjonalną protezę, ale nawet w utopijnej przyszłości protezy nie są magicznym rozwiązaniem.
Chcemy przedstawić wam postać Noga głównie ze względu na skupiony na nim odcinek It’s Only a Paper Moon, który w bezpośredni i nieupiększający sposób pokazuje jego zmagania z przystosowaniem się do nowej sytuacji i stresem pourazowym*. Po powrocie ze szpitala Nog używa laski, cierpi na bóle fantomowe, i w końcu, nie mogąc znaleźć sobie miejsca, ukrywa się w ulubionym przez załogę stacji programie holograficznym, jedynie z rezydującym tam hologramem AI do towarzystwa. Widzimy w tym odcinku trudności Noga z wyrażeniem tego, co czuje, jego lęk, widzimy też trudności, jakie mają ze zrozumieniem jego sytuacji osoby z jego otoczenia. Odcinek jest bardzo wysoko oceniany przez weteranów wojennych.
W science fiction często widzimy, jak futurystyczne protezy natychmiast naprawiają wszystko bez trudności, dlatego choć niepełnosprawność Noga rzadko była poruszana później, to ten odcinek jest bardzo ważnym elementem reprezentacji.
* Chodzi o PTSD – zaznaczam to, bo oficjalny polski termin niekoniecznie oddaje wszystkie niuanse tej przypadłości (red.)
Yuki Itose (A Sign of Affection)
Yuki to bohaterka mangi i anime A Sign of Affection. W Polsce manga została wydana pod tytułem Znaki naszych uczuć. Yuki jest dziewiętnastoletnią studentką i osobą Głuchą od urodzenia. Komunikuje się z otoczeniem za pomocą pisma i japońskiego języka migowego. Potrafi także czytać z ruchu warg. Yuki jest osobą ciepłą i wesołą, interesującą się modą. Przyjaźni się z Rin Fujishiro, która pomaga jej z robieniem notatek na zajęciach.
Podczas podróży pociągiem Yuki zagaduje obcokrajowiec, pytając o wskazówki, co do drogi. Do akcji wkracza chłopak, którego Yuki kojarzy z widzenia z uczelni – Itsuomi Nagi – i pomaga obcokrajowcowi. Yuki dziękuje chłopakowi w języku migowym. Tak zaczyna się ich znajomość. Z czasem coraz bardziej się zacieśnia i przechodzi w uczucie romantyczne.
Itsuomi zna kilka języków i dużo podróżuje. Po poznaniu Yuki chce nauczyć się także języka migowego, a Yuki zaczyna mu w tym pomagać.
Nasz mały zbiór nie wyczerpuje oczywiście pełni dobrej reprezentacji osób z niepełnosprawnością. Sporo takich znajdzie się w literaturze (np. lord Vetinari ze Świata Dysku, Ayesh z trylogii Córka kości, Cesarzowa kości i Wojna kości, Florka Kuna z serii Necrovet czy Zaihab ze Skrzydeł), sporo jest ich także w innych tekstach kultury. Nie sposób zmieścić wszystkich w kilkunastu postach na social mediach, czy jednym eseju w portalu internetowym. Dlatego dziś pytamy was o wasze ulubione postaci OzN, których reprezentację doceniacie, a może która was czegoś o niepełnosprawności nauczyła. Podzielcie się tym na naszym Facebooku, grupie i Discordzie.
O niepełnosprawności na Whosome poczytacie także tutaj: KLIK i KLIK.
Dziękujemy za pomoc w wyszukaniu i opisaniu postaci Yuce, Perle i Kirze Nin.
